Onderweg in Berlijn lijken échte Berlijners – die hier geboren en getogen zijn – de minderheid te vormen. Veel mensen met een andere herkomst – mezelf meegerekend – kiezen voor Berlijn en noemen deze stad hun nieuwe thuis. Voor ons is Berlijn de Wahlheimat…
Where are you from?
Je land van herkomst is je Heimat. Heimat is wel een van de bekendste Duitse leenwoorden die we in het Nederlands hebben overgenomen. Terwijl we zelf ook genoeg woorden hebben die hetzelfde uitdrukken, zoals geboortestreek, geboortegrond en vaderland. Toch hebben die woorden voor mij een verschillende lading. Strikt genomen is je vaderland het land waar je voorvaderen vandaan komen. In mijn geval dus Nederland. Het land waar ik ‘geboren en getogen’ ben, is echter België. En het land waar ik woon – nu alweer bijna 10 jaar – en waar ik me intussen heimisch voel, is Duitsland. Geen wonder dat “Where are you from?” voor mij de irritantste vraag aller tijden is.
Wahlberliner
En daarmee sta ik natuurlijk niet alleen in deze ‘geglobaliseerde’ maatschappij. Vooral Berlijn trekt mensen met een andere herkomst aan als een magneet. De meeste zijn Wahlberliner: mensen die elders geboren zijn, zich bewust in Berlijn gevestigd hebben en deze stad intussen als hun thuis beschouwen. De Berlijners noemen ze liever Zugezogene – inwijkelingen. Voor wie de meesten overigens hun neus ophalen. Terwijl voor een groot aantal Berlijners de vraag naar hun Heimat ook helemaal niet vanzelfsprekend is: namelijk voor degenen die in de DDR geboren zijn. Zo trof het mij toen mijn vriendin T. zei dat ze zich soms heimatlos voelt, omdat het land waar ze geboren is niet meer bestaat. Tja, wat is in dat geval je vaderland?
Tweede vaderland?
Gelukkig voor T. en voor mij, en voor alle andere Heimatlosen, heeft het Duits een oplossing, namelijk het woord Wahlheimat. Van Dale vertaalt dat als ‘tweede vaderland’, maar dat klinkt alsof er een rangorde bestaat waarbij je land van herkomst je eigenlijke ‘thuis’ is. Nee: ik interpreteer Wahlheimat als de woonplaats waar je je thuisvoelt – los van het land waar je voorvaderen vandaan komen, de streek waar je geboren bent en de emotionele binding die je al dan niet hebt met die plaatsen.
Wat mijn Heimat is, laat ik dus gewoon open – maar mijn Wahlheimat is natuurlijk Berlijn. Hoe ik dan Heimweh (heimwee) definieer? Daar wil ik het een andere keer over hebben!
Typisch Duits 
Lässig komt ook voor in Tadellöeser und Wolf van Walter Kempowski en is dan een beschrijving van jongeren die niets met de nazis te maken hebben, jazzplaten draaien, “hotten” en in kleding en haardracht afwijken van de norm.
Hi Janneke,
Jammer voor jouw T., maar Duitsland is voor alle andere nationaliteiten wellicht een Wahlheimat, maar juist niet voor T. Misschien is dat juist waar ze zo nostalgisch is. Ik ben overigens van mening dat haar Heimat precies dezelfde is als ze altijd al was, maar dat er sinds jaren een andere politieke wind waait. Dat gebeurt in ieder land, soms bijna geruisloos en in het geval van de DDR nogal schoksgewijze. T. heeft dus nog dezelfde Heimat – waar ik overigens met respect voor de positieve elementen daarvan terug denk.
Groeten aan T. en natuurlijk ook aan jou. Els B
>
dat heb je weer mooi gezegd, Els… benieuwd wat anderen hierop zeggen!
Leuk stukje. Zelf maak ik verschil tussen mijn “alte Heimat” in de buurt van München, en mijn “Wahlheimat” in het oosten van Nederland. De “Heimat” is behoorlijk veelzijdig.
Maar ik kan me voorstellen, dat ik het moeilijk zou vinden, mocht ik weer terug gaan. In de loop van bijna 20 jaar ben ik immers veranderd, en mijn “alte Heimat” ook, maar die verandering verloopt niet meer synchroon.
In het geval van T. weet ik niet of je van “Wahlheimat” kunt spreken, want dit houdt immers ook een keuze in, waardoor je je ook thuis kunt voelen. Bij haar is de plek wel dezelfde gebleven, maar is blijkbaar zo sterk veranderd, dat zij zich niet meer echt thuis voelt.
“Heimweh” kun je trouwens niet alleen naar een bepaalde streek hebben, maar ook naar een tijd, waarin de wereld voor jou nog in orde was.
Een spannend onderwerp trouwens, waar ik zeker ook nog een blogpost aan wil wijden.